พัฒนาการธนาคารที่ดินในสังคมไทย

พัฒนาการธนาคารที่ดินในสังคมไทย

การเรียกร้องผลักดันต่อรัฐเพื่อแก้ไขปัญหาที่ดินทำกินมีมาโดยตลอด เริ่มตั้งแต่สมัยการเปลี่ยนแปลงการปกครองได้มีพระราชบัญญัติจัดที่ดินเพื่อการครองชีพพ.ศ.๒๔๘๕(พระราชบัญญัติจัดที่ดินเพื่อการครองชีพพ.ศ.๒๕๑๑)  การเคลื่อนไหวของสหพันธ์ชาวนาชาวไร่แห่งประเทศไทย หลังเหตุการณ์ ๑๔ ตุลาคม ๒๕๑๖ ถือเป็นพลังสำคัญที่กดดันให้ ฝ่ายการเมือง ข้าราชการ นักวิชาการในขณะนั้น ออกมาขานรับและร่วมกันผลักดันนโยบายเพื่อแก้ไขปัญหาให้กับเกษตรกร เช่น ในปีพ.ศ ๒๕๑๗ ดร.ไชยยงค์ ชูชาติ ได้มีข้อเสนอโครงการจัดตั้ง “ธนาคารที่ดิน” ขึ้นเป็นครั้งแรก และได้มี พระราชบัญญัติการปฎิรูปที่ดินเพื่อเกษตรกรรม พ.ศ๒๕๑๘    ซึ่งระบุให้ตั้งกองทุนการปฎิรูปที่ดินเพื่อเกษตรกรรม รวมถึงมีการออกระเบียบกองทุนหมุนเวียนจัดซื้อที่ดินให้เกษตรกรชาวนาชาวไร่

ปี ๒๕๓๔ คณะรัฐมนตรีมีมติเห็นชอบเรื่องแผนพัฒนาการเกษตรและปฏิรูปที่ดินโดยให้มีการจัดตั้งกองทุนธนาคารที่ดินขึ้นในธนาคารเพื่อการเกษตรและสหกรณ์(ธ.ก.ส.)ในระยะแรก ๕ ปีเป็นการจำลองการปฏิบัติงานในรูปแบบธนาคารที่ดินและได้อนุมัติวงเงิน ๑,๐๐๐ ล้านบาท

การสานต่อเจตนารมณ์จากสหพันธ์ชาวนาชาวไร่แห่งประเทศไทยในการแก้ไขปัญหาที่ดินทำกินของเกษตรกรและคนจน เครือข่ายปฏิรูปที่ดินแห่งประเทศไทย ได้ชุมนุมเคลื่อนไหวผลักดันนับจากปี ๒๕๕๒ จนถึงปัจจุบัน ส่งผลในทางรูปธรรม ต่อนโยบายของรัฐบาลนายอภิสิทธิ์ เวชชาชีวะซึ่งได้แถลงต่อรัฐสภาในเดือนธันวาคม ๒๕๕๑ ให้มีการจัดหาที่ดินทำกินให้แก่เกษตรกรยากจนในรูปแบบของธนาคารที่ดิน   มีคณะทำงานศึกษาโครงสร้างระบบภาษีที่ดิน มาตรการการเงินการคลังและแนวทางการจัดตั้งธนาคารที่ดิน    และได้มีคณะทำงานเพื่อยกร่างพระราชกฤษฎีกาจัดตั้งสถาบันบริหารจัดการธนาคารที่ดิน

และก่อนการประกาศยุบสภา ของรัฐบาลนายอภิสิทธิ์ เวชชาชีวะ  ในวันที่ ๑๖กุมภาพันธ์ – ๙ มีนาคม ๒๕๕๔  เครือข่ายปฏิรูปที่ดินแห่งประเทศไทยได้ชุมนุมร่วมกับขบวนการประชาชนเพื่อสังคมที่เป็นธรรม ผลักดันในเรื่องการปฏิรูปที่ดิน ทรัพยากรและความเป็นธรรมทางสังคม  จากการเคลื่อนไหวเรียกร้องตลอดระยะเวลา ๒๒ วันมีหลายเรื่องที่ประสบผลสำเร็จในจำนวนนั้นได้มี ร่างพระราชกฤษฎีกาจัดตั้งสถาบันบริหารจัดการธนาคารที่ดิน ผ่านความเห็นชอบของมติคณะรัฐมนตรีในวันที่ ๘ มีนาคม ๒๕๕๔

พระราชกฤษฎีกาจัดตั้งสถาบันบริหารจัดการธนาคารที่ดิน (องค์การมหาชน)พ.ศ.๒๕๕๔ ได้ประกาศใช้ในราชกิจจานุเบกษา เมื่อวันที่ ๓ พฤษภาคม ๒๕๕๔ โดยหน้าที่สำคัญของสถาบันบริหารจัดการธนาคารที่ดิน คือ การดำเนินการจัดตั้งธนาคารที่ดิน และทำหน้าที่เป็นธนาคารที่ดินชั่วคราว เพื่อจัดเก็บรวบรวมข้อมูลที่ดินของหน่วยงานภาครัฐ องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น และเอกชนที่ไม่ได้ใช้ประโยชน์ และจัดซื้อที่ดินจากเอกชน เพื่อนำมาจัดสรรให้เกษตรกร ผู้ยากจน หรือผู้ประสงค์จะขอใช้ประโยชน์ในที่ดิน ได้เช่า เช่าซื้อ หรือเข้าทำประโยชน์ รวมทั้งสนับสนุนทางการเงินแก่การปฎิรูปที่ดินเพื่อเกษตรกรรม  สนับสนุนให้ชุมชนมีการบริหารจัดการที่ดินร่วมกันในรูปแบบโฉนดชุมชน

          ในระยะเริ่มแรกของสถาบันฯให้คณะกรรมการสถาบันบริหารจัดการธนาคารที่ดินประกอบด้วยปลัดสำนักนายกรัฐมนตรีเป็นประธานกรรมการ ผู้แทนกระทรวงการคลัง ผู้แทนกระทรวงเกษตรและสหกรณ์ ผู้แทนกระทรวงธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม ผู้แทนกระทรวงมหาดไทย ผู้แทนองค์กรชุมชนซึ่งรัฐมนตรีแต่งตั้งจำนวนสองคน และผู้ทรงคุณวุฒิซึ่งรัฐมนตรีแต่งตั้งจำนวนสองคน เป็นกรรมการ และให้ผู้ตรวจราชการสำนักนายกรัฐมนตรีที่ปลัดสำนักนายกรัฐมนตรีมอบหมายเป็นกรรมการและเลขานุการปฏิบัติหน้าที่ไปพลางก่อน จนกว่าจะมีการแต่งตั้งคณะกรรมการตามพระราชกฤษฎีกานี้

ในขณะนี้ครบหนึ่งปีที่พระราชกฤษฎีกาจัดตั้งสถาบันบริหารจัดการธนาคารที่ดินประกาศใช้ในราชกิจจานุเบกษาเมื่อวันที่ ๓ พฤษภาคม ๒๕๕๔ นายกรัฐมนตรีซึ่งมีอำนาจตามพระราชบัญญัตินี้ยังไม่ได้เซ็นหนังสือคำสั่งแต่งตั้งคณะกรรมการสถาบันบริหารจัดการธนาคารที่ดินชั่วคราวทั้งที่กฎหมายได้ระบุไว้ไม่เกิน ๑๘๐ วัน นับแต่ราชกฤษฎีกาฉบับนี้มีผลบังคับใช้  

เรียบเรียงโดย นางสาวสมจิต คงทน

กลุ่มปฏิบัติงานท้องถิ่นไร้พรมแดน

สำนักประสานงานเครือข่ายปฏิรูปที่ดินแห่งประเทศไทย