ทำไมเราต้องสนับสนุนให้เกษตรกรมีที่ดิน

ทำไมเราต้องสนับสนุนให้เกษตรกรมีที่ดิน

สังคมไทยเป็นสังคมเกษตรกรรมมายาวนาน  ถึงแม้หลายสิบปีที่ผ่านมา  การเติบโตของเมืองและการพัฒนาเทคโนโลยีที่ก้าวล้ำ  จะทำให้ชนบทดูล้าหลังและลดความสำคัญลงไป  แต่หากพิจารณากันอย่างละเอียด  จะเห็นว่าชนบทยังคงเป็นหลังอิงที่สำคัญสำหรับคนทำงานในเมืองจำนวนมหาศาล  โดยเฉพาะอย่างยิ่งคนทำงานหาเช้ากินค่ำในเมืองใหญ่อย่างกรุงเทพมหานคร ภาพการเคลื่อนย้ายของคนจำนวนมากกลับภูมิลำเนายามเทศกาล หรือแม้แต่ภาพการขนถ่ายข้าวสารอาหารแห้งจากชนบทเข้ามาบริโภคเพื่อจุนเจือชีวิตในเมือง ตอบคำถามนี้ได้เป็นอย่างดี 

ชนบทในอดีตที่ผ่านมาและแม้แต่ในปัจจุบันยังคงเป็นแหล่งผลิตอาหารที่สำคัญ  สำหรับป้อนให้กับคนในเมือง  อาหารหลากหลายชนิด ไม่ว่าจะเป็น ข้าว ธัญพืช ผัก ปลา และเนื้อสัตว์   ล้วนถูกผลิตขึ้นโดยคนในชนบท   ก่อนการนำเข้าสู่ขั้นตอนของการแปรรูปโดยบริษัทอุตสาหกรรมเกษตร  บริษัทค้าส่งและค้าปลีก  เพื่อให้พร้อมต่อการบริโภคและส่งต่อถึงมือของคนในเมือง 

ในขณะที่สังคมก้าวไปข้างหน้า เมืองใหญ่เพิ่มความสำคัญมากขึ้นตามลำดับ  เมืองใหญ่และเมืองเล็กได้กลายเป็นแหล่งงาน  และแหล่งรายได้ที่สำคัญสำหรับลูกหลานคนในชนบท  โดยเฉพาะเมื่อชนบทอ่อนแอ  เกษตรกรรายย่อยขาดทุนจากการทำการผลิต  เมืองได้ก้าวขึ้นมาเป็นแหล่งรายได้สำคัญที่ทำให้คนชนบทอยู่รอดได้    นอกเหนือไปจากรายได้จากภาคเกษตรกรรม

ปัจจุบันมีคนที่อาศัยอยู่ในชนบทประมาณ 20 ล้านคน   คนพวกนี้ทำมาหากินอยู่ในชนบทพึ่งพิงภาคเกษตรกรรม  และที่ดินคือปัจจัยการดำรงชีพที่สำคัญของพวกเขา  ที่ยังคงผูกพันให้สามารถดำรงชีวิตอยู่ในชนบทได้

น่าเสียดายที่ที่ดินในช่วงหลายสิบปีที่ผ่านมา  ได้ถูกเปลี่ยนแปลงหน้าที่และความหมายไปอย่างมาก  ที่ดินได้กลายสภาพเปลี่ยนสถานะเป็นทรัพย์สมบัติ  ที่คนส่วนใหญ่ในสังคม  โดยเฉพาะอย่างยิ่งคนในเมืองต้องการที่จะครอบครอง  เหมือนการมีบ้าน  มีรถ  หรือมีบัตรเครดิต  ในขณะที่ที่ดินในอดีตมีหน้าที่ตามธรรมชาติในการเป็นแหล่งผลิตอาหารให้กับคนในสังคม   โดยมีคนในชนบท  หรือเกษตรกรเป็นผู้ครอบครองและทำการผลิต 

ปัญหาการแย่งชิงที่ดินระหว่างคนชนบท  บ้านจัดสรร  เขตนิคมอุตสาหกรรม และนักเก็งกำไรที่ดิน จะไม่เกิดขึ้นเลย  ถ้าสังคมมีการแบ่งปัน  และรู้ว่าควรจะมีการจัดสรรที่ดินส่วนหนึ่งในสังคม   ไว้ให้เกษตรกรในชนบทได้ทำการผลิต  เพื่อให้ที่ดินที่มีสถานะส่วนหนึ่งเป็นทรัพยากรของสังคมหรือต้นทุนทางสังคม  ได้ทำหน้าที่และถูกใช้ประโยชน์ในด้านการเกษตรกรรม  เพื่อหล่อเลี้ยงคนในสังคม  และมีความเป็นธรรมให้กับผู้ผลิตที่ควรจะได้ถือครองและใช้ประโยชน์ในที่ดิน

สังคมไทยมีเกษตรกร 5.7 ล้านครัวเรือน ปัจจุบันมีเกษตรกร  3.2 ล้านคนที่กำลังเดือดร้อนเรื่องที่ดิน  ในจำนวนนี้  มีเกษตรกรที่ไม่มีที่ดินเลย 1.3 ล้านคน  มีที่ดินอยู่บ้างแต่ไม่พอทำกิน 1.6 ล้านคน และขอเช่าที่ดินรัฐอยู่ 3 แสนคน (ข้อมูลจากการจดทะเบียนคนจน  โดยกระทรวงมหาดไทย)

การไม่มีที่ดินทำกิน  หรือการมีที่ดินทำกินไม่เพียงพอของเกษตรกร  จะทำให้ชีวิตของคนในชนบทไม่มั่นคง   ซึ่งจะตามมาด้วยปัญหาหลากหลายประการ  ที่เห็นได้ชัดคือ  จะมีการอพยพจากชนบทสู่เมืองมากยิ่งขึ้น  การอพยพจะไม่เป็นเพียงการอพยพชั่วคราวที่มีเพียงคนรุ่นลูกหลาน  แต่จะเป็นการอพยพถาวรที่มาเป็นลักษณะทั้งครอบครัวมากขึ้น  และจะทำให้เกิดปัญหาด้านสังคมในเมืองใหญ่  ซึ่งเอาเข้าจริงแล้ว  อาจจะไม่สามารถรองรับคนในชนบทได้ทั้งหมด

การละทิ้งถิ่นฐานของคนชนบทและเกษตรกรรายย่อยในอนาคตข้างหน้า  จะทำให้ระบบการผลิตอาหารในสังคมไทย  เปลี่ยนโฉมหน้าไปจากที่เห็นอยู่ในปัจจุบัน  ความหลากหลายของพืชอาหาร  จะถูกจำกัดด้วยระบบการผลิตที่อาจจะต้องพลิกโฉมไปสู่การผลิตในแปลงขนาดใหญ่   ผลิตในระบบอุตสาหกรรม  ที่เน้นในด้านปริมาณมากกว่าด้านความหลากหลายที่อาจจะไม่คุ้มทุน  พืชพันธุ์ธัญญาหารหลายชนิดอาจจะไม่ถูกผลิตหรือถ้ายังผลิตอยู่  จะเป็นไปในลักษณะถูกจัดเข้าสู่ระบบที่ถูกควบคุมการผลิตโดยอุตสาหกรรม  หรือกลุ่มบริษัท  หากนึกภาพไม่ออก  ก็น่าจะนึกถึงการล้มหายตายจากไปของร้านโชว์ห่วยขนาดเล็กที่มีสีสันทั้งหลาย    พร้อมๆ กับการเติบโตขึ้นของธุรกิจค้าปลีกขนาดใหญ่  ที่ให้ความสะดวกสบาย  และไลฟ์สไตล์ใหม่ๆ หรือวิถีการใช้ชีวิตใหม่ๆ สำหรับคนในเมือง

ความพยายามเรียกร้องเพื่อให้ได้ที่ดินคืนมาทำการผลิต  หรือความพยายามของคนในชนบทที่ต้องการจะทำกินและอยู่ในถิ่นฐานเดิมของตนเองให้ได้ด้วยระบบเกษตรกรรมขนาดเล็ก   คือสิ่งที่สังคมควรต้องสนับสนุน

ความอยู่รอดได้ของคนในชนบทหรือความมั่นคงของสังคมในชนบท  คือส่วนหนึ่งของความมั่นคงของคนในเมืองและสังคมโดยภาพรวม   ความมั่นคงทางอาหาร  ความมั่นคงในที่อยู่อาศัยและที่ดินทำกิน    เกือบจะเป็นปัจจับพื้นฐานที่มนุษย์ทุกคนในสังคมควรจะมีและควรจะได้รับ

หากเกษตรกรรายย่อยในชนบทสังคมไทยกลายเป็นคนไร้ที่ดินไปเสียหมด  สังคมไทยจะกลายเป็นสังคมที่ไม่มีความสมดุลและไม่มีความเป็นธรรม  และนี่คือเหตุผลที่ว่าทำไมเราต้องสนับสนุนให้เกษตรกรในชนบทมีที่ดินทำกิน

   เขียนโดย พงษ์ทิพย์ สำราญจิตต์ / 23 พฤษภาคม 2010