จับเข่าคุยนักรัฐศาสตร์ บทเรียนการเมืองว่าด้วยเรื่อง"จีเอ็มโอและอธิปไตยทางอาหาร"

-จริงหรือไม่ตอนนี้พืชจีเอ็มโอเต็มประเทศไทยไปหมดแล้ว?

คือมีการทดลองเกิดขึ้นแน่นอนมีแน่นอนคือมะละกอที่เป็นพืชจีเอ็มโอในส่วนผลกระทบซึ่งเป็นเรื่องการต่อสู้ทางการเมืองระหว่างเอ็นจีโอกลุ่มกรีนพีชกับกรมวิชาการเกษตรก็จะมีเอ็นจีโออีกกลุ่มคือกลุ่มที่นำโดยสารีอ๋องสมหวังที่เน้นการคุ้มครองผู้บริโภคกลุ่มนี้ก็พยายามต่อสู้เรื่องการขอให้มีฉลากจีเอ็มโอซึ่งอันนี้เป็นการเลือนแบบการต่อสู้ของประเทศในยุโรปที่ต้องการให้มีการติดฉลากจีเอ็มโอลงในพืชที่มีการตัดต่อทางพันธุกรรมให้เห็นเด่นชัดให้คนเห็นว่านี่คือพืชจีเอ็มโอโดยขณะนี้มีสินค้าเข้าในไทยแล้วจึงเรียกร้องให้อย.ทำการติดฉลากซึ่งขณะนี้ก็ยังอยู่ในกระบวนการต่อสู้กันอยู่
นี่คือภาพรวมความขัดแย้งที่เกิดขึ้น

-มองว่าการถกเถียงเรื่องจีเอ็มโอในไทยมีปัญหาตรงไหนยกตัวอย่างเชิงรูปธรรมคือสงครามความรู้ระหว่างกลุ่มแพทย์ชนบทกับอ.เจษฎาเด่นดวงบริพันธุ์?

อย่างที่รู้ว่ากลุ่มแพทย์ชนบทก็จะมีเครือข่ายและมีการเคลื่อนไหวที่ค่อนข้างใกล้ชิดกับฝั่งของเอ็นจีโอตั้งแต่เรื่องจีเอ็มโอและอื่นๆด้วยส่วนกลุ่มของอ.เจษฎานั้นต้องยอมรับว่าอ.เป็นผู้เชี่ยวชาญด้านพันธุวิศวกรรมอยู่แล้วเพราะเป็นสิ่งที่แกศึกษามาตลอดชีวิตเขาไม่ได้เชี่ยวชาญเรื่องจีที200หรืออะไรนะครับเรื่องจริงคือแกถนัดด้านนี้โดยตรง ที่สังคมไปชื่นชมเรื่องวิทยาศาสตร์ การพิสูจน์ลอยพยานาค บั้งไฟ อันนั้นแค่เรื่องประกอบ ซึ่งอ.เจษฎาก็ประกาศจุดยืนชัดเจนในการสนับสนุน โดยเสนอว่า ทำไมเราจึงไม่ให้ทางเลือกกับคน อื่น หากจะทดลองพืชจีเอ็มโอ ก็ควรจะสามารถทดลองได้ หรือจะปลูกพืชแบบปกติก็ปลูกไป อ.เจษฎากำลังเสนอว่า นี่แหละคือประชาธิปไตย รัฐต้องให้ทางเลือกที่หลากหลายกับประชาชน

-ทำไม อ.เจษฎา สนับสนุน ทำไมหมอชนบทค้านกฎหมายฉบับนี้แบบนั้น 

อ.มีจุดยืนสนับสนุนการทดลองพืชจีเอ็มโอ หากมีกฎหมายใดที่เขาเห็นว่ามันไม่เป็นปัญหา ในเชิงของตัวมันเองจากสิ่งที่ผมได้แบ่งไว้สามเรื่องคือเรื่อง ตัวจีเอ็มโอในการพูดแบบวิทยาศาสตร์ การพูดถึงปัญหาสิ่งแวดล้อม และการพูดถึงในมุมปัญหาทางเศรษฐกิจสังคม เกือบทั้งหมด อ.เจษฎา จะพูดถึงแต่เรื่องแรก ที่มองว่าจีเอ็มโอโดยตัวมันเองไม่ได้มีปัญหาหรือผลกระทบต่อสุขภาพ มีผลผลิตที่ออกมาดี ป้องกันยาฆ่าแมลง ซึ่งคนปกติมักจะหวาดกลัวกัน แต่พืชจีเอ็มโอ สามารถตัดต่อพันธุกรรมให้พืชมีความสามารถในการต้านยาฆ่าแมลง โดยไม่จำเป็นต้องใช้ยาฆ่าแมลงเลย นอกจากนี้ยังมีความสมบูรณ์ มนุษย์ทั่วไปสามารถกินได้ตามปกติ รวมถึงยังมีการท้าท้ายกันกับกลุ่มแพทย์ชนบท มีการท้าให้กินพืชจีเอ็มโอกันด้วย ซึ่งอ.เจษฎาก็รับคำท้ากล้ากิน เพราะเชื่อว่าจีเอ็มโอคือทางออกของสังคม ที่จะนำไปสู่การผลิตอาหารที่มีความมั่นคงมากขึ้น ซึ่งแน่นอนมันตอบโจทย์ของระบบการผลิตแบบทุนนิยม

เพราะอย่าลืมว่าโจทย์พื้นฐานของสังคมทุนนิยมคือเรื่องEconomiesofscaleยิ่งผลิตสินค้าหรือผลิตภัณฑ์ใดๆมากของก็จะยิ่งมีราคาถูกนวัตกรรมก็จะนำไปสู่การผลิตจำนวนมากอันนี้คือหลักการเดียวกันที่จะช่วยเกษตรกรในทุกการผลิตตั้งแต่การปลูกข่าวยันปลูกกล้วยไม้ เพราะเกษตรกรไม่ต้องแบกรับความเสี่ยงจากการผลิตจากวัชพืชหรือไวรัสต่างๆ ช่วยให้ต้นทุนการผลิตลดลง

ขณะที่ฝ่ายต่อต้าน ก็จะบอกว่า การตัดต่อพันธุกรรมจะนำไปสู่พืชลักษณะใหม่ ซึ่งก็จะต้องใช้ลักษณะการปลูกและดูแลแบบใหม่ ใช้ยาฆ่าแมลงชนิดใหม่ ใช้สารเคมีชนิดใหม่ ในการควบคุมดูแล ยกตัวอย่างในสหรัฐอเมริกาที่มีการปลูกถั่วเหลือง พบว่าจริงๆแล้ว เมล็ดพืชจีเอ็มโอ มีราคาแพงกว่าเมล็ดถัวเหลืองปกติเสียอีก นอกจากนี้ยังมีค่าการปลูก ดูแลรักษาอีก

-สรุปแล้วมันช่วยลดต้นทุนจริงไหม

ตัวเลขที่ออกมาอันนี้ต้องอ้างจากกรีนพีชที่สรุปว่ามันแพงขึ้น

-แต่ถ้าผลิตเยอะๆมันจะถูกลงไหม?

อเมริกาทำมา20ปีแล้วนะก็ยังไม่ลดลงเขาเริ่มทำตั้งแต่ปี1980จากสถิติถึงปี 2001 ผลคือราคาเม็ดถั่วเหลืองแพงขึ้น เหตุผลคือมันเป็นปัญหาที่เกี่ยวโยงกับเรื่องเศรษฐกิจสังคม กล่าวคือพอมันมีเรื่องลิขสิทธิ์เขามาเกี่ยวข้อง มันก็กลายเป็นเรื่องของการผูกขาด กระทั่งกลับไปกระทบกับปัญหาเรื่องสิ่งแวดล้อม เพราะเมื่อมันเกิดการผูกขาดการผลิตพืชหรือเมล็ดพันธุ์ได้แล้ว ก็เป็นการทำลายความหลากหลายทางพันธุกรรมของการผลิตทางการเกษตรในประเทศไปด้วย ยกตัวอย่างเช่น สมมุติเขาสามารถทำพันธุ์ข้าวขึ้นมาได้ และมีความแข็งแรงมาก มันก็เหมือนกับการทำลายพันธุ์ข้าวเฉพาะถิ่นลงไป 
แต่เดิมภาคอีสานเคยมีข้าวแบบนี้ ภาคกลางมีข้าวแบบนี้ มันก็เป็นการทำลายพันธุ์ข้าวที่มีความหลากหลายไปในตัว เพราะทุกที่ก็จะถูกผูกขาดเหมือนกันหมด ความหลากหลายก็ไม่มี เกษตรกรก็ต้องถูกผูกขาดเมล็ดพันธุ์ที่แพงขึ้น เช่นที่เกิดขึ้นในประเทศแถบอเมริกาใต้ ที่มีการเข้าไปดำเนินการของบริษัทมอนซานโต้ กระทั่งเกิดขบวนการต่อต้านที่เรียกว่าเวีย คัมเปซินา ที่ออกมาเรียกร้องการปฏิรูปที่ดิน เสรีภาพทางด้านการผลิตทางการเกษตร เป็นต้น

-เป็นชาวบ้านธรรมดา ไม่รู้เรื่องจีเอ็มโอ เวลาเห็นเขาเถียงกันเราต้องทำยังไง ใช้อะไรเป็นดุลยพินิจในการพิจารณา?

ก่อนจะพูดเรื่องจุดยืนใคร ต้องกลับไปดูทั้งสองฝ่ายเวลาเถียงกัน ทั้งฝั่งแพทย์ชนบท และฝั่ง อ.เจษฎา ว่าทั้งสองฝ่ายเวลาเถียงกัน ก็พูดเรื่องความมั่นคงทางอาหารเหมือนกัน กลุ่มหนุนบอกว่า ผลิตเยอะก็จะมีความมั่นคงทางอาหาร ขณะที่อีกกลุ่มหนึ่งมองว่า การกินอาหารที่มีความเสี่ยง จะส่งผลกระทบต่อความมั่นคงทางอาหารเหมือนกัน ในฐานะคนทั่วไปเราจะมองเรื่องนี้ยังไง

อันดับแรก เราต้องมองว่าเราจะทำอย่างไรให้ความต้องการพื้นฐาน หรือสิ่งที่จะต้องกิน อยู่ในราคาที่เหมาะสมและไม่มีความเสี่ยงต่อเรื่องสุขภาพ เพราะฉะนั้นสิ่งที่เราต้องพิจารณาต่อไปคือเรื่องของกฎหมาย รวมถึงสินค้าจีเอ็มโอ ที่หากผลิตออกมาแล้วจะมีราคาถูกลงตามข้ออ้างแต่ละฝ่ายหรือไม่ หน้าที่ของเราคือต้องติดตาม เพื่อพิจารณาว่ามันถูกลงจริงๆหรือ มากน้อยแค่ไหน นอกจากนี้เรื่องสำคัญคือเรื่องสิทธิ ที่จะต้องมองว่า เรามีสิทธิในการเลือก มีเสรีภาพในการตัดสินใจที่จะเลือกใช้วีถีการผลิตทางการเกษตรทางใด คือเรามักจะพูดเรื่องความมั่นคงทางอาหาร แต่มีอีกกลุ่มหนึ่ง คือการเคลื่อนไหวของกลุ่มเวีย คัมเปซินา ที่มีจุดมุ่งหมายของการเคลื่อนไหวเป็นเรื่องอธิปไตยทางอาหาร ที่มีสาระสำคัญคือต้อง democratization กระบวนการทางอาหาร คือลดการผูกขาดเกี่ยวกับผลิตทางอาหารทุกรูปแบบ ไม่ใช่แค่เรื่องเมล็ดพันธุ์ แต่รวมไปถึงผลผลิตทั้งหมดที่เขาเรียกว่าห่วงโซ่อุปทานของการผลิตอาหาร ที่มันจะต้องถูกทำให้เป็นประชาธิปไตยมากยิ่งขึ้น

-หมายความว่ายังไงอธิปไตยทางอาหาร?

หมายความว่าเวลาคุณไปซื้ออาหารคุณต้องมีทางเลือกมากขึ้นไม่ใช่มีอยู่เจ้าเดียวประชาชนต้องมีทางเลือกที่หลากหลายมากยิ่งขึ้นอยากจะกินอะไรก็ต้องมีผลิตภัณฑ์ทางเลือกที่หลากหลายมากขึ้นสมมุติว่าถ้ามีจีเอ็มโอจริงๆประชาชนก็ต้องสามารถรู้ได้ว่าอันไหนคือพืชจีเอ็มโอต้องมีตราสัญลักษณ์หรือฉลากที่ชัดเจนหรือหากประชาชนต้องการจะกินพืชแบบออร์แกนิกก็สามารถเลือกที่จะหากินได้นี่คือการเพิ่มทางเลือกให้กับคนไม่ใช่ทั้งหมดของสินค้าเป็นแบบเดียวกันและไม่มีฉลากให้คนรับรู้ อันนี้คือไม่มีอธิปไตยทางอาหาร กรณีนี้คือเราเป็นประชาชนคนธรรมดาทั่วไป ไม่ได้เกี่ยวกับว่าเราต้องเป็นเกษตรกรเท่านั้น เพราะหากเราไม่มีสิทธิที่จะเลือกกินอาหารแบบไหน นั่นหมายความว่าเราไม่มีอธิปไตยทางอาหาร 

- จากที่เฝ้ามองสถานการณ์การถกเถียงต่อสู่เรื่องนี้มา มองว่าขณะนี้เรามีอธิปไตยทางอาหารหรือไม่?
คือ ต้องยอมรับความจริงว่าไม่มี (สวนกลับทันที) คือ ต้องแยกเป็นสองระดับ ระดับประเทศกับระดับการตัดสินใจ ในระดับประเทศไม่ว่ารัฐบาลไหนก็ตามต้องยอมรับความจริงว่าล้วนมีความใกล้ชิดกับทุน แต่พอเกิดปัญหาในช่วงนี้ ต้องยอมรับมันเป็นปัญหามากกว่ารัฐบาลปกติ เพราะการออกมาเคลื่อนไหวเกี่ยวกับประเด็นต่างๆก็ยากขึ้น เนื่องจากมีข้อกำหนดการชุมนุมอย่างมาก หรือในทางกลับกันทำให้การขับเคลื่อนกฎหมายจีเอ็มโอมีความสะดวกมากขึ้น  แต่ในระดับปัจเจกต้องยอมรับว่าเราไม่มีทางเลือกมากขนาดนั้นเพราะเวลาเราเดินเข้าไปในห้างเราเจอสินค้าไม่กี่ประเภทหรอกและที่สำคัญเราไม่รู้ด้วยว่าอันไหนคือพืชจีเอ็มโอหรือไม่จีเอ็มโอนอกจากนี้เรายังจะเจอสินค้าจากเจ้าเดียวกันหมดแปลว่าเราไม่มีอำนาจในการต่อรองเช่นหากเขาขึ้นราคาสินค้าประเภทข้าวหรือใส้กรอกและประชาชนจะมีอำนาจไปต่อรองหรือเพราะเขาก็จะบอกว่าเขาไม่ได้บังคับให้ซื้อก็ไปกินอย่างอื่นสิอย่างนี้เป็นต้น หากประชาชนอยากจะกินพืชออร์แกนิกที่หลากหลาย ต้องยอมรับว่าไม่ใช่เรื่องง่าย นอกจากต้องเดินเข้าไปในซุปเปอร์มาเก็ตแบบเดิม 

-ในฐานะนักรัฐศาสตร์แนะนำเรื่องนี้หน่อย ทางออกควรจะเป็นอย่างไร?

ระดับปัจเจกเราควรต้องเฝ้าติดตามสถานการณ์ ไม่ใช่เเค่เรื่องจีเอ็มโออย่างเดียว แต่ต้องรวมเรื่องอื่นๆด้วยว่าทำอย่างไรเราจึงจะสามารถลดการผูกขาดสินค้าเกษตรลงให้ได้มากที่สุด และเราจะทำอย่างไรให้มีการสนับสนุนเกษตรทางเลือกอย่างอื่นซึ่งเป็นเกษตรทางเลือกเช่นพืชแบบออร์แกนิก หรือการเกษตรแบบยั่งยืน ประชาสัมพันธ์เวลามีตลาดสีเขียว ที่จะวนไปตามมหาวิทยาลัย ก็น่าจะมีการประชาสัมพันธ์ว่าเป็นทางเลือกอีกอันที่ผู้บริโภคสามารถเป็นตัวเลือกในการตัดสินใจได้ 

ส่วนในระดับสังคม กรณีมีการผ่านกฎหมายเเบบนี้อีก ก็ต้องมีการช่วยกันส่งเสียงไปยังรัฐบาล ต้องช่วยกันแชร์และโพสต์เรื่องนี้ เชื่อว่าเสียงมันจะดังไปถึงรัฐบาลอย่างแน่นอน ในระดับหนึ่งผมเห็นว่ารัฐบาลน่าจะรับฟังเรื่องเช่นนี้ เพราะมันเป็นประเด็นที่เคลื่อนไหวได้ง่ายกว่าประเด็นทางการเมือง ซึ่งด้านหนึ่งต้องยอมรับว่าคนที่เคลื่อนไหวก็รู้จักกับรัฐบาล และมันไม่ใช่ประเด็นสีเสื้อทางการเมือง แต่มันเป็นประเด็นทางสังคม ซึ่งการชุมนุมก็ไม่ได้หมายความว่าต้องค้านหัวชนฝา แต่เป็นการพูดเพื่อให้สังคมได้รับรู้ข้อดี-ข้อเสีย ทำให้กลายเป็นประเด็นทางสังคมขึ้นมา จนกระทั่งรัฐบาลต้องทบทวน

ทั้งนี้ ในส่วนกฎหมายจีเอ็มโอนั้น คนที่ได้ประโยชน์และอยู่ข้างหลังคือกลุ่มทุนและราชการ ขณะที่ฝ่ายต้านก็ไม่ธรรมดา เพราะมีเครือข่ายใหญ่ และสามารถเชื่อมโยงกับรัฐบาลได้ บางกลุ่มก็เคยเป็น สปช.

โดยในส่วนกฎหมาย ก็ต้องกำหนดความชัดเจนของตัวคณะกรรมการ และเพิ่มการมีส่วนร่วมของภาคประชาสังคม หากจะมีกฎหมายก็ต้องเป็นกฎหมายที่เข้ามาจำกัดเเละสร้างความปลอดภัยในกระบวนการทั้งหมด เพราะจริงๆเราก็คงไม่สามารถหลีกเลี่ยงพืชจีเอ็มโอได้ แต่จำเป็นต้องทำให้ประชาชนเข้าไปมีส่วนร่วมมากที่สุด และตัวคณะกรรมการเองที่จะต้องมีส่วนร่วมของทั้งฝ่ายหนุนและฝ่ายไม่เห็นด้วย เพื่อให้ได้มติสุดท้ายที่มีเหตุมีผลทุกฝ่ายยอมรับได้ 

แต่ถ้ามองในมุมเกษตรกร ก็อย่างลืมว่ามันมีเกษตรกรกลุ่มหนึ่งที่หันมาทำเกษตรทางเลือก เกษตรออร์แกนิก เป็นต้น คือในเชิงทุนก็ต้องเข้าใจมันก็มีเกษตรกรที่ต้องการทำทั้งพืชออร์แกนิก และกลุ่มที่ต้องการทำพืชจีเอ็มโอที่ต้องผลิตสินค้าตามที่ตลาดต้องการ ถามว่าตลาดต้องการอะไร ตลาดก็ต้องการสินค้าสะอาด สดใหม่ ไม่มีตำหนิ ซึ่งก็ต้องเข้าใจเขา ว่าพืชจีเอ็มโอมันตอบโจทย์ในส่วนนี้ 

แต่อีกกลุ่มหนึ่งก็บอกว่า เขาต้องตัดสินใจอย่างนี้เพราะไม่มีทางเลือกอื่น ดังนั้น ในฐานะประชาชน หากเราเห็นทางเลือกอื่นเช่นในตลาดของยุโรป เยอรมัน อิตาลี ฝรั่งเศส ซึ่งประเทศเหล่านี้ต้านพืชจีเอ็มโอแบบสุดๆเลย และเขาส่งเสริมให้ปลูกและนำเข้าสิน ค้าที่เป็นออร์แกนิก ซึ่งเป็นตลาดหลักของไทย ก็น่าจะเป็นทางเลือกอันหนึ่ง รวมถึงกระเเสสังคมของคนไทยเอง ที่เริ่มหันมาใส่ใจสุขภาพและพืชออร์แกนิกมากขึ้น ก็น่าจะเป็นทางเลือกที่ให้สินค้าออแกนิกมีราคาแพงขึ้น หากเกษตรกรผลิตพืชขึ้นมาและติดตราออร์แกนิก ก็จะทำให้ได้รับความนิยมมากขึ้นเป็นต้น ผลผลิตดังกล่าวก็จะเป็นทางเลือกที่ดี 

-ดูเหมือนพืชออร์แกนิกเป็นทางออกความขัดแย้งของเรื่องนี้?

จริงมีเรื่องที่จะต้องเถียงกันต่ออีกว่าหากจะเดินหน้าหนุนพืชออร์แกนิกจริงๆสุดท้ายอำนาจการกำหนดนิยามก็อยู่ที่กรมวิชาการเกษตรอีกว่าจะเป็นพืชออแกนิกแบบใดและจะรับรองมาตรฐานได้ยังไงซึ่งเรื่องนี้มันก็มีเรื่องทางการเมืองต้องจับตาอยู่ เพราะองค์กรนี้ก็เคยเป็นคู่อริกับกรีนพีช สินค้าออร์แกนิกบางอย่างก็อาจได้รับการรับรอง แต่สินค้าออร์แกนิกที่เกิดจากชุมชนเอง ก็อาจไม่ได้รับการรับรอง เช่น บางที่ประชาชนเขาคิดปุ๋ยจากธรรมชาติ เป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อม หรือปุ๋ยอีเอ็มอะไรขึ้นมา ซึ่งกรมวิชาการเกษตรอาจจะบอกว่ามันไม่ได้มาตรฐาน เป็นวัตถุอันตราย ทำให้ไม่ได้รับการรับรองได้ กล่าวคือมันเป็นการเมืองว่าแม้จะเป็นสินค้าเกษตรทางเลือก ก็จะต้องอยู่ภายใต้การครอบงำจากรัฐ ที่จะบอกว่าอะไรคือเกษตรทางเลือกหรือไม่เลือก อย่างไรก็ตาม อย่าลืมว่ากรมนี้ก็เคยจับมือกับเอกชนในการทดลองพืชจีเอ็มโอมาเเล้วด้วย จนมีเรื่องกันมาเป็นสิบปี และซับซ้อนกันอยู่
-ทำไมกฎหมายจีเอ็มโอไม่ผ่าน รัฐบาลยอมถอย?

คิดว่าไม่ใช่เรื่องเกินคาด เคยพูดมาเเล้ว และเป็นปัญหาตอนมติครม.ออกมา มันเเสดงให้เห็นว่าเอ็นจีโอมีอำนาจในการต่อรองสูง กว่าขบวนการเคลื่อนไหวอื่นๆ ตั้วแต่การเคลื่อนไหวจนมีโฆษกรัฐบาล ออกมารับหนังสือด้วยตนเอง  แม้กฎหมายจะถูกยกเลิก แต่ไม่ใช่การยุติไปเสียทีเดียว เพราะเป็นการนำกลับไปศึกษาใหม่ ส่วนจะกลับเข้ามาอีกหรือไม่นั้น เชื่อว่าอาจไม่ทันในรัฐบาลนี้ เพราะหากรัฐบาลนี้นำกลับมา ก็จะเเสดงให้เห็นถึงความขัดแย้งกันเองของจุดยืนนายกรัฐมนตรี

-สุดท้ายอยากฝากอะไรสำหรับการถกเถียงเรื่องนี้?
เรื่องนี้ไม่ใช่เรื่องสีเสื้อแต่มันคือการเมืองในชีวิตจริงของเกษตรกร สังคมจึงต้องเข้าหากันและคุยกันโดยแยกประเด็นว่า ว่าอะไรคือพืชจีเอ็มโอ อะไรที่มันจะกระทบกับสิ่งเเวดล้อม และอะไรที่กระทบกับเศรษฐกิจและสังคม ไม่ใช่บอกว่าเราเป็นนักวิทยาศาสตร์ จึงไม่สนใจสองประเด็นหลัง หรือถ้าเป็นเอ็นจีโอจะบอกว่าเราไม่สนใจสองประเด็นแรก ซึ่งมันก็ไม่ใช่ สุดท้ายประชาชนเองก็ต้องการทางเลือกในการบริโภค  เกษตรกรก็อยากมีทางเลือก เราจะทำอย่างไรให้ทุกกลุ่มมีทางเลือกที่หลากหลายมากกว่านี้ 

ยอมรับว่าการพูดแบบนี้ดูเหมือนจะโลกสวย เพราะอย่างที่รู้ว่าระบบการผลิตในไทยหลายอย่างถูกผูกขาดอยู่โดยทุนไม่มาก แต่เรื่องนี้ก็จำเป็นต้องคำนึงถึง ส่วนตัวมองว่า หัวใจของอธิปไตยทางอาหารคือ การมีประชาธิปไตย หากไม่มีประชาธิปไตยการถกเถียงเรื่องอธิปไตยทางอาหารคงเป็นไปได้ยาก 

เรื่องนี้เห็นชัดในการต่อสู้ของกลุ่ม เวีย คัมเปซินา เพราะที่สุดแล้วกลุ่มทุนมักจะเข้าถึงรัฐได้มากกว่าประชาชน  เขาจึงต่อสู้ไปพร้อมกันทั้งเรื่อง การผลิตทางการเกษตร อาหาร ภายใต้กระบวนการที่เป็นประชาธิปไตย การต่อสู้ของเวีย คัมเปซินา บอกเราว่าเราไม่สามารถมีอธิปไตยทางอาหารได้ภายใต้อำนาจการบริหารแบบเบ็ดเสร็จ เพราะการตัดสินใจมันไม่มีเสรี
-แล้วทำไมคนสหรัฐอเมริกาประเทศเสรีจึงไม่ต้านจีเอ็มโอมากเหมือนในยุโรป?

อย่างที่บอกว่าสหรัฐอเมริกาเป็นประเทศที่ทุนมีอำนาจสูงมากถูกผูกขาดทางเศรษฐกิจโดยไม่กี่บริษัทที่จะต้องเน้นการผลิตให้มีปริมาณมากต่อให้มีประชาธิปไตยก็ทำให้การสร้างอธิปไตยทางอาหารเป็นเรื่องยากพอสมควร